Kompleksowy poradnik wyboru faktoringu, część 1

Firmy zrzeszone w PZF obsłużyły w 2024 r. ponad 27 tysięcy przedsiębiorstw, o 3% więcej niż rok wcześniej. Te liczby nie są przypadkowe – przedsiębiorcy coraz częściej dostrzegają w faktoringu nie tylko doraźne rozwiązanie problemów z płynnością, ale strategiczne narzędzie finansowe, które pozwala optymalizować przepływy pieniężne, minimalizować ryzyko i skupiać się na rozwoju biznesu.

Jednak wybór odpowiedniego faktoringu nie jest prosty. Rynek oferuje szereg wariantów, każdy z własnymi zaletami, ograniczeniami i strukturą kosztów. Dla właściciela firmy kluczowe staje się zrozumienie nie tylko podstawowych mechanizmów faktoringu, ale także niuansów poszczególnych ofert, które mogą znacząco wpłynąć na efektywność tego rozwiązania w konkretnym przypadku biznesowym.

W niniejszym poradniku przeprowadzimy dogłębną analizę kluczowych aspektów usług faktoringowych, które powinny być brane pod uwagę przy wyborze faktora i konkretnego rozwiązania. Przyjrzymy się różnym rodzajom faktoringu, strukturze kosztów, parametrom finansowym, kryteriom dostępu oraz wartości dodanej oferowanej przez faktorów. Celem jest dostarczenie właścicielom firm kompleksowej wiedzy, która pozwoli im świadomie wybierać i efektywnie wykorzystywać faktoring jako element strategii finansowej firmy.

 

Z kronikarskiego obowiązku zaczniemy od definicji – faktoring, ujmując sprawę możliwie najprościej, jest usługą finansową polegającą na wykupie przez wyspecjalizowaną instytucję (faktora) nieprzeterminowanych wierzytelności przedsiębiorstwa (faktoranta) wobec jego kontrahentów. Jednak ta prosta definicja nie oddaje w pełni złożoności i wielowymiarowości współczesnego faktoringu, który wykracza daleko poza prostą transakcję finansową.

W praktyce faktoring pełni trzy podstawowe funkcje: finansową, administracyjną i zabezpieczającą. Funkcja finansowa polega na przyspieszeniu cyklu przepływu gotówki poprzez natychmiastowe uwolnienie środków zamrożonych w należnościach. Funkcja administracyjna obejmuje zarządzanie należnościami, ich monitoring i egzekwowanie. Funkcja zabezpieczająca, obecna w niektórych formach faktoringu, polega na przejęciu przez faktora ryzyka niewypłacalności dłużnika.

Co istotne, faktoring nie jest kredytem ani pożyczką – to alternatywna forma finansowania oparta na wykupie wierzytelności. Nie zwiększa zadłużenia przedsiębiorstwa, nie obciąża jego bilansu dodatkowymi zobowiązaniami i nie wymaga zabezpieczeń majątkowych w tradycyjnym rozumieniu. To fundamentalna różnica, która czyni faktoring atrakcyjnym rozwiązaniem dla firm poszukujących alternatywnych źródeł finansowania.

Faktoring oferuje szereg korzyści, które mogą być szczególnie cenne dla różnych typów przedsiębiorstw. Dla małych i średnich przedsiębiorstw, które często zmagają się z ograniczonym dostępem do tradycyjnego finansowania bankowego, faktoring stanowi realną alternatywę. Firmy te mogą wykorzystać omawiane narzędzie do poprawy płynności finansowej bez konieczności spełniania rygorystycznych wymogów kredytowych. Ponadto faktoring pozwala im konkurować z większymi podmiotami poprzez oferowanie atrakcyjnych terminów płatności bez narażania własnej płynności.

Dla biznesów znajdujących się w fazie dynamicznego wzrostu faktoring jest narzędziem, które pozwala finansować ekspansję firmy bez dodatkowego zadłużania się. Błyskawiczny dostęp do środków finansowych umożliwia realizację nowych zamówień, inwestycje w rozwój i wykorzystywanie pojawiających się okazji rynkowych. Faktoring skaluje się też wraz z rozwojem przedsiębiorstwa – im więcej wystawiasz faktur, tym większe masz możliwości finansowania.

Dla przedsiębiorstw działających w branżach o długich terminach płatności (budownictwo, produkcja, transport) faktoring jest często niezbędnym elementem zarządzania płynnością. Pozwala on zniwelować negatywne skutki rozbieżności między momentem poniesienia kosztów a otrzymaniem zapłaty, która w niektórych branżach może sięgać nawet 90–120 dni.

Dla eksporterów faktoring międzynarodowy nie tylko poprawia płynność, ale także minimalizuje ryzyko walutowe i ryzyko niewypłacalności zagranicznych kontrahentów. Dodatkowo faktorzy często oferują wsparcie w weryfikacji wiarygodności zagranicznych partnerów biznesowych.

Faktoring sprawdza się szczególnie dobrze w określonych sytuacjach biznesowych:

1. Sezonowość działalności – firmy, których działalność charakteryzuje się sezonowymi wahaniami sprzedaży, mogą wykorzystać faktoring do wyrównania przepływów pieniężnych w okresach niższej aktywności. Przykładem mogą być tutaj organizacje z branży turystycznej, rolnej czy budowlanej.
2. Dynamiczny wzrost – przedsiębiorstwa w fazie szybkiego rozwoju często napotykają na paradoks wzrostu: więcej zamówień oznacza większe zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. Faktoring pozwala przerwać to błędne koło, zapewniając finansowanie proporcjonalne do rosnącej sprzedaży.
3. Współpraca z dużymi kontrahentami – mniejsi dostawcy współpracujący z dużymi korporacjami często muszą akceptować długie terminy płatności (60–90 dni). Faktoring pozwala im utrzymać takie relacje bez uszczerbku dla własnej płynności.
4. Restrukturyzacja finansowa – firmy przechodzące przez proces restrukturyzacji mogą wykorzystać faktoring jako sposób na poprawę wskaźników finansowych i uwolnienie kapitału zamrożonego w należnościach.
5. Ekspansja na nowe rynki – wejście na nowe rynki, szczególnie zagraniczne, wiąże się z ryzykiem i wymaga dodatkowego kapitału. Faktoring eksportowy może być kluczowym elementem strategii internacjonalizacji.

Warto jednak pamiętać, że faktoring zdecydowanie nie jest panaceum na wszystkie problemy finansowe. Nie sprawdzi się w przypadku firm z przewagą płatności gotówkowych, przedsiębiorstw o niestabilnej sytuacji finansowej czy w przypadku wierzytelności spornych lub przeterminowanych. Kluczowe jest więc dokładne przeanalizowanie specyfiki własnego biznesu i dopasowanie do niej odpowiedniego rozwiązania faktoringowego.

 

Jednym z fundamentalnych wyborów, przed którym staje przedsiębiorca rozważający faktoring, jest decyzja między faktoringiem pełnym a niepełnym. Różnica między nimi dotyczy kluczowej kwestii: kto ponosi ryzyko niewypłacalności dłużnika.

Faktoring pełny (bez regresu) oznacza, że faktor przejmuje na siebie pełne ryzyko niewypłacalności kontrahenta. W przypadku braku płatności ze strony dłużnika usługodawca nie może żądać zwrotu wypłaconej zaliczki od faktoranta. Jest to więc rozwiązanie, które łączy w sobie funkcję finansowania z funkcją ubezpieczenia należności. Według danych Polskiego Związku Faktorów faktoring pełny stanowi około 45% rynku faktoringu w Polsce.

Faktoring pełny jest szczególnie atrakcyjny dla firm:

1. współpracujących z nowymi lub niepewnymi kontrahentami,
2. działających na rynkach o podwyższonym ryzyku niewypłacalności,
3. poszukujących nie tylko finansowania, ale także zabezpieczenia transakcji,
4. zamierzających znacznie poprawić strukturę bilansu poprzez eliminację ryzyka związanego z należnościami.

Należy jednak pamiętać, że przejęcie ryzyka przez faktora wiąże się z wyższymi kosztami usługi oraz bardziej rygorystyczną oceną wiarygodności kontrahentów. Faktorzy często ograniczają też maksymalny okres finansowania w przypadku faktoringu pełnego.

Faktoring niepełny (z regresem) oznacza, że ryzyko niewypłacalności kontrahenta pozostaje po stronie faktoranta. Jeśli dłużnik nie ureguluje należności w określonym terminie (zwykle 30–60 dni po terminie płatności), faktor ma prawo żądać zwrotu wypłaconej zaliczki od faktoranta. Ten rodzaj faktoringu koncentruje się głównie na funkcji finansowej, oferując szybki dostęp do gotówki, ale bez przejęcia ryzyka niewypłacalności.

Faktoring niepełny sprawdza się najlepiej w przypadku firm:

1. współpracujących z zaufanymi, długoletnimi kontrahentami o potwierdzonej wiarygodności,
2. poszukujących przede wszystkim poprawy płynności, a nie zabezpieczenia przed ryzykiem,
3. dążących do minimalizacji kosztów usługi faktoringowej,
4. posiadających własne mechanizmy oceny i zarządzania ryzykiem kredytowym.

Twój wybór między faktoringiem pełnym a niepełnym powinien być podyktowany nie tylko kosztami, ale przede wszystkim specyfiką relacji biznesowych, poziomem ryzyka związanego z kontrahentami, a także ogólną strategią zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie.

Kolejnym istotnym rozróżnieniem jest podział na faktoring jawny i cichy, który dotyczy kwestii informowania kontrahentów o cesji wierzytelności.

Faktoring jawny (notyfikowany) oznacza, że kontrahenci są oficjalnie informowani o zawarciu umowy faktoringowej i cesji wierzytelności na faktora. Na fakturach pojawia się odpowiednia adnotacja, a płatności są kierowane bezpośrednio na rachunek firmy faktoringowej. Jest to najbardziej rozpowszechniona forma faktoringu w Polsce, stanowiąca około 80% rynku.

Faktoring jawny oferuje szereg korzyści, takich jak:

1. większa przejrzystość relacji biznesowych,
2. niższe koszty usługi dzięki zmniejszeniu ryzyka dla faktora,
3. możliwość wykorzystania autorytetu faktora w relacjach z kontrahentami,
4. efektywniejszy proces windykacji w przypadku opóźnień w płatnościach.

Jednak niektórzy przedsiębiorcy obawiają się, że poinformowanie kontrahentów o korzystaniu z faktoringu może być odebrane jako sygnał problemów finansowych, co mogłoby negatywnie wpłynąć na relacje biznesowe.

Faktoring cichy (nienotyfikowany) polega na tym, że kontrahenci nie są informowani o cesji wierzytelności. Faktorant nadal samodzielnie zarządza należnościami i przyjmuje płatności od kontrahentów, które następnie przekazuje faktorowi. Ten rodzaj faktoringu pozwala zachować dyskrecję w relacjach z klientami.

Faktoring cichy jest szczególnie atrakcyjny dla firm:

1. obawiających się negatywnej reakcji kontrahentów na informację o faktoringu,
2. chcących zachować pełną kontrolę nad procesem obsługi należności,
3. działających w branżach, gdzie relacje z klientami są szczególnie wrażliwe.

Należy jednak pamiętać, że faktoring cichy wiąże się z wyższymi kosztami (ze względu na większe ryzyko dla faktora) oraz zwykle oferowany jest tylko w wariancie z regresem. Ponadto dostępność tej formy faktoringu jest ograniczona – nie wszyscy faktorzy ją oferują, a ci, którzy to robią, często stawiają dodatkowe wymagania dotyczące historii współpracy czy sytuacji finansowej faktoranta.

Podczas gdy tradycyjny faktoring koncentruje się na należnościach, faktoring odwrotny (zwany także faktoringiem zakupowym lub odwróconym) dotyczy zobowiązań przedsiębiorstwa. Jest to rozwiązanie, które w ostatnich latach zyskuje na popularności w Polsce, szczególnie wśród większych podmiotów.

Faktoring odwrotny polega na tym, że faktor płaci zobowiązania przedsiębiorstwa wobec jego dostawców, a przedsiębiorstwo spłaca faktora w późniejszym terminie, często wydłużonym w stosunku do pierwotnego terminu płatności. Mechanizm ten pozwala efektywnie zwiększyć terminy płatności zobowiązań bez negatywnego wpływu na dostawców, którzy otrzymują płatność na czas lub nawet wcześniej.

Faktoring odwrotny oferuje szereg unikalnych korzyści, takich jak:

1. poprawa relacji z dostawcami dzięki terminowym lub przyspieszonym płatnościom,
2. możliwość negocjowania lepszych warunków zakupu (rabaty za szybką płatność),
3. optymalizacja kapitału obrotowego poprzez wydłużenie cyklu zobowiązań,
4. zabezpieczenie łańcucha dostaw, szczególnie istotne w okresach niepewności gospodarczej,
5. możliwość finansowania zakupów bez konieczności angażowania własnych środków.

Faktoring odwrotny jest szczególnie atrakcyjny m.in. dla:

1. dużych przedsiębiorstw z rozbudowaną siecią dostawców,
2. firm realizujących duże projekty wymagające znaczących zakupów materiałów czy usług.

Warto zauważyć, że faktoring odwrotny wymaga zwykle dobrej kondycji finansowej przedsiębiorstwa, gdyż to ono jest ostatecznym dłużnikiem faktora. Z tego powodu dostępność tej usługi może być ograniczona dla mniejszych podmiotów lub firm o słabszej sytuacji finansowej.

Dla firm prowadzących działalność międzynarodową szczególnie istotne są specjalistyczne formy faktoringu wspierające handel zagraniczny.

Faktoring eksportowy polega na finansowaniu należności od zagranicznych kontrahentów. Oprócz standardowych funkcji faktoringu oferuje on dodatkowe korzyści związane ze specyfiką handlu międzynarodowego:

• eliminacja lub ograniczenie ryzyka walutowego,
• przejęcie ryzyka niewypłacalności zagranicznego kontrahenta,
• wsparcie w weryfikacji wiarygodności zagranicznych odbiorców
• profesjonalna obsługa dokumentacji w różnych językach i zgodnie z międzynarodowymi standardami,
• znajomość lokalnych przepisów i praktyk biznesowych na rynkach docelowych.

Faktoring importowy jest mniej rozpowszechniony, ale również dostępny na polskim rynku. Pozwala on na finansowanie zobowiązań wobec zagranicznych dostawców, łącząc cechy faktoringu odwrotnego z korzyściami związanymi z obsługą transakcji międzynarodowych.

Według danych Polskiego Związku Faktorów faktoring międzynarodowy (głównie eksportowy) stanowi około 15% polskiego rynku faktoringu, ale jego znaczenie systematycznie rośnie wraz z rosnącą internacjonalizacją polskich przedsiębiorstw.

Wybór odpowiedniego rodzaju faktoringu powinien być podyktowany specyfiką działalności przedsiębiorstwa, charakterem jego relacji z kontrahentami, strategią zarządzania ryzykiem oraz ogólnymi celami finansowymi. Warto pamiętać, że wielu faktorów oferuje rozwiązania hybrydowe, łączące cechy różnych rodzajów faktoringu, co pozwala na jeszcze lepsze dopasowanie usługi do indywidualnych potrzeb.

Mając podstawową wiedzę o specyfice i rodzajach faktoringu, możesz przejść do struktury kosztów faktoringu oraz parametrów finansowych usługi faktoringowej, aby dokonać najlepszego wyboru dla Twojej firmy.

Kompleksowy poradnik wyboru faktoringu, część 1 – Rodzaje faktoringu

Kompleksowy poradnik wyboru faktoringu, część 2 – Koszty i wdrożenie faktoringu

Kompleksowy poradnik wyboru faktoringu, część 3 – Wartość dodatkowa w usłudze faktoringowej

Kompleksowy poradnik wyboru faktoringu, część 4 – Porównanie ofert polskich faktoringów