Jaka jest rola fundatora i innych organów fundacji rodzinnej?

Fundator odgrywa kluczową rolę w fundacji rodzinnej. Określa on w statucie swoje prawa i obowiązki, które nie mogą być przekazane innej osobie. Fundator jest w stanie jednak wyznaczyć kogoś, kto będzie tymczasowo wypełniał jego zobowiązania w razie jego niezdolności, np. w wyniku choroby. Jeżeli fundatorów jest kilku, współdzielą oni swoje obowiązki, chyba że statut stanowi inaczej. Fundator może też wskazać w statucie inną osobę, która tymczasowo lub na stałe przejmie jego kompetencje. Może to być przykładowo małżonek fundatora czy najstarszy członek rodziny (zasada senioratu). Możemy więc uznać fundatora lub taką osobę za swoisty quasi-organ fundacji rodzinnej.
Co ważne, fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji, ale fundacja odpowiada za jego zobowiązania powstałe przed jej założeniem. Dotyczy to szczególnie zobowiązań alimentacyjnych. Fundacja rodzinna może być odpowiedzialna za te zobowiązania do wysokości wniesionego majątku.

Działalność fundacji rodzinnej jako osoby prawnej opiera się na jej organach. Zasady ich działania przypominają zasady, które znane są z przepisów i praktyki działania spółek prawa handlowego. Obowiązkowymi organami są zarząd i zgromadzenie beneficjentów. W niektórych przypadkach może być także powołana rada nadzorcza.

Zarząd prowadzi bieżące sprawy fundacji i reprezentuje ją na zewnątrz. Do jego głównych zadań należy:

• zarządzanie majątkiem fundacji,
• realizacja celów statutowych,
• bieżące prowadzenie listy beneficjentów oraz informowanie ich o przysługujących im prawach,
• wypłata świadczeń dla beneficjentów.

Zarząd powinien działać z należytą starannością i lojalnością wobec fundacji. Członkowie zarządu nie muszą otrzymywać wynagrodzenia, chyba że statut stanowi inaczej. Z punktu widzenia codziennej praktyki kluczowe są zapisy dotyczące:

• zasad reprezentacji fundacji,
• czynności, na dokonanie których zarząd winien uzyskać zgodę korporacyjną innego organu (zgromadzenia beneficjentów lub rady nadzorczej). To szczególnie istotne w sytuacji wyboru zarządu spoza grona beneficjentów.

Kompetencje do wyboru zarządu są kluczowe z punktu widzenia fundatora. Musi on, tworząc fundację, zdecydować, czy chce wprowadzić swoiste jedynowładztwo (przypisując kompetencje powołania do składu zarządu sobie), czy też demokrację (cedując to uprawnienie na rzecz zgromadzenia beneficjentów lub rady nadzorczej).

Powyższe zapisy statutu w praktyce mogą zapewnić fundatorowi lub wskazanym przez niego osobom całkowitą i dożywotnią kontrolę. Niestety w tym zakresie nie ma jedynych słusznych rozwiązań. Każdy fundator musi podjąć tu decyzję po dokładnym przeanalizowaniu swojej sytuacji rodzinnej i majątkowej. Niewykluczone, że niezbędna będzie nie tylko fachowa opieka prawna, ale i pomoc psychologów, którzy pomogą dokonać właściwego wyboru z uwzględnieniem cech poszczególnych członków rodziny.

Rada nadzorcza to organ kontrolny, który może, ale nie musi być ustanowiony, chyba że liczba beneficjentów przekracza 25 osób – wtedy jest obowiązkowa. Rada nadzorcza nadzoruje pracę zarządu i może mieć dodatkowe uprawnienia określone w statucie. Uwaga – wbrew intuicji, utrwalonej praktyce oraz przepisom dotyczącym spółek handlowych – w fundacji rodzinnej może istnieć rada jednoosobowa. Jest to więc ciało, które nie musi mieć charakteru kolegialnego. W zależności od zapisów statutu rada nadzorcza może być ciałem, które odciąża decyzyjnie zgromadzenie beneficjentów albo ciałem, które wręcz krępuje zarząd. Umiejętne i wyważone opisanie jej kompetencji jest więc kluczowe dla sprawności i efektywności działania zarządu oraz całej fundacji rodzinnej.

Zgromadzenie beneficjentów to organ, w którym zasiadają wybrani przez fundatora (lub wskazani stosownym algorytmem w statucie) beneficjenci. Uwaga – bycie beneficjentem nie jest tożsame z członkostwem w zgromadzeniu beneficjentów. Zgromadzenie to również może być organem jednoosobowym.

Beneficjenci będący członkami zgromadzenia beneficjentów decydują o kluczowych sprawach dotyczących funkcjonowania fundacji, takich jak zatwierdzenie sprawozdań finansowych, powołanie członków zarządu i rady nadzorczej czy rozdział zysków. Zgromadzenie beneficjentów nie pełni jednak bieżących funkcji zarządczych fundacji – to zadanie spoczywa na zarządzie. Również i tutaj kluczowe dla sprawności funkcjonowania jest umiejętne dobranie listy czynności, których dokonanie wymaga zgody zgromadzenia. Należy tę listę dostosować do zakresu działalności fundacji i wartości zwykłych codziennych czynności. Zaleca się, by nie tworzyć ze zgromadzenia beneficjentów ciała, które krępowałoby zarząd w działaniu.

Fundacja rodzinna działa jak narzędzie nadzorowania rodzinnego majątku, gdzie fundator odgrywa kluczową rolę, a zarządzanie fundacją odbywa się poprzez jej organy – zarząd, radę nadzorczą (jeśli jest powołana) oraz zgromadzenie beneficjentów. Fundator ma wpływ na to, jakie będą jego prawa i obowiązki w ramach fundacji, a samą fundację prowadzi zarząd, który odpowiada za codzienne działania, zapewniając ciągłość jej funkcjonowania zgodnie z założeniami statutowymi.

Ostatnia aktualizacja tekstu: 14.10.2024 r.
Źródło grafiki otwierającej: Freepik Premium

Przykładowe zapisy statutu fundacji rodzinnej
dotyczące zasad działania jej organów

§ […]
[Organy Fundacji]

Organami Fundacji są:

1. Zarząd,
2. Zgromadzenie Beneficjentów.

 

§ […]
[Obowiązek lojalności i poufności]

1. Członkowie Zarządu Fundacji przy wykonywaniu swoich obowiązków zobowiązani są dokładać należytej staranności oraz postępować w sposób lojalny wobec Fundacji.
2. Członek Zarządu Fundacji nie może ujawniać tajemnic Fundacji także po wygaśnięciu mandatu.

 

§ […]
[Skład Zarządu Fundacji i sposób jego powołania i odwoływania]

1. Zarząd Fundacji składa się z jednego do trzech członków.
2. Powołania i odwołania członka Zarządu dokonuje:
   1. Fundator za zgodą Małżonki Fundatora, o ile pozostaje przy życiu.
   2. Po śmierci Fundatora – Małżonka Fundatora.
   3. Po śmierci Fundatora i jego Małżonki – Zgromadzenie Beneficjentów większością ¾ głosów.
3. Członkowie Zarządu Fundacji powoływani są na okres wspólnej 5-letniej kadencji.
4. Członek Zarządu może być powołany na kolejne kadencje.

 

§ […]
[Zasady Wynagradzania]

1. Zasady Wynagradzania Członków Zarządu ustala uchwała Zgromadzenia Beneficjentów.
2. Członkom Zarządu przysługuje zwrot udokumentowanych kosztów związanych z udziałem w pracach Zarządu.

 

§ […]
[Zadania Zarządu Fundacji]

1. Do zadań (obowiązków) Zarządu Fundacji należy:
   1. prowadzenie spraw Fundacji oraz reprezentowanie jej,
   2. realizacja celów Fundacji określonych w niniejszym statucie,
   3. podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności Fundacji,
   4. tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy Beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w niniejszym statucie,
   5. informowanie Beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu,
   6. spełnianie świadczenia przysługującego Beneficjentowi,
   7. aktualizacja spisu mienia wnoszonego do Fundacji,
   8. inicjowanie audytu i przedstawienie raportu z audytu Zgromadzeniu Beneficjentów na najbliższym posiedzeniu.
2. Członkowie Zarządu uprawnieni są do:
   1. prowadzenia spraw Fundacji,
   2. reprezentacji Fundacji,
   3. rozporządzania mieniem Fundacji,
   4. podjęcia uchwały o rozwiązaniu Fundacji,
   5. wytoczenia powództwa przeciwko Fundacji o uchylenie uchwały organu fundacji rodzinnej sprzecznej z jej statutem lub celem fundacji rodzinnej,
   6. otrzymania zwrotu kosztów związanych z udziałem w pracach Zarządu.

§ […]
[Zasady reprezentacji Fundacji przez Zarząd]

W przypadku zarządu jednoosobowego Fundację reprezentuje Prezes Zarządu samodzielnie. W przypadku gdy zarząd jest wieloosobowy, Fundację reprezentuje Prezes Zarządu samodzielnie lub dwóch członków Zarządu działających łącznie.

§ […]
[Zgromadzenie Beneficjentów]

1. Zgromadzenie Beneficjentów tworzą wszyscy Beneficjenci Fundacji z zastrzeżeniem ust. 2. Na dzień przyjęcia niniejszego Statutu Beneficjentami Fundacji uprawnionymi do uczestnictwa w Zgromadzeniu Beneficjentów są:

• • _________________ PESEL ___________,
  • _________________ PESEL ___________.

 

1. Rozszerzenie Zgromadzenia Beneficjentów o kolejnych Beneficjentów wymaga zgody Fundatora i Małżonki Fundatora, a po ich śmierci – wymaga uchwały Zgromadzenia Beneficjentów podjętej większością ¾ głosów.
2. W przypadku śmierci ostatniego z członków Zgromadzenia Beneficjentów, członkostwo automatycznie uzyskują wszyscy pozostający przy życiu Beneficjenci, którzy dotąd nie wchodzili w skład Zgromadzenia Beneficjentów.
3. Członkostwo Beneficjenta w Zgromadzeniu Beneficjentów wygasa w razie utraty statusu Beneficjenta, zgodnie z zapisami niniejszego Statutu.
4. Fundator za zgodą Małżonka Fundatora może w każdym czasie odwołać Beneficjenta ze składu Zgromadzenia Beneficjentów. Beneficjent może zostać ponownie powołany do składu Zgromadzenia Beneficjentów na podstawie pisemnego oświadczenia Fundatora.

§ […]
[Zwoływanie Zgromadzenia Beneficjentów]

1. Zgromadzenie Beneficjentów jest zwoływane przez Zarząd.
2. Każdy z Beneficjentów może żądać zwołania przez Zarząd Zgromadzenia Beneficjentów. W żądaniu określa się proponowany porządek obrad Zgromadzenia Beneficjentów.
3. Beneficjent, który żądał zwołania Zgromadzenia Beneficjentów, ma wyłączne prawo odwołania tego Zgromadzenia.

 

§ […]
[Kompetencje Zgromadzenia Beneficjentów]

1. Do wyłącznej kompetencji Zgromadzenia Beneficjentów należy podejmowanie uchwał w następujących sprawach:
   1. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego Fundacji za poprzedni rok obrotowy,
   2. udzielenie absolutorium członkom Zarządu Fundacji z wykonania przez nich obowiązków,
   3. podział lub pokrycie wyniku finansowego netto,
   4. wybór firmy audytorskiej, w przypadku gdy sprawozdanie finansowe Fundacji podlega badaniu zgodnie z Ustawą o rachunkowości,
   5. ustalanie ogólnych kierunków rozwoju Fundacji Rodzinnej,
   6. inne sprawy wymienione w ustawie.
2. Zgromadzenie Beneficjentów jest ważne, o ile stawi się na nim połowa jego członków.
   1. Członek Zgromadzenia Beneficjentów jest zobowiązany do dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu swoich obowiązków.
   2. Beneficjent może uczestniczyć w Zgromadzeniu Beneficjentów i wykonywać prawo głosu osobiście lub przez pełnomocnika.

Najczęstsze pytania i wątpliwości polskich przedsiębiorców zawiązane z fundacjami rodzinnymi zebraliśmy w kilkunastu oddzielnych artykułach. Zapraszamy do zapoznania się z pogłębionymi analizami poszczególnych zagadnień, które przygotowali czołowi polscy eksperci:

1. 1. Jakie są główne korzyści z utworzenia fundacji rodzinnej?
      Opracowanie: Joanna Pieczaba i Maciej Krotoski, Kancelaria Krotoski Adwokaci i Radcy Prawni
   2. Jak fundacja rodzinna pomaga chronić majątek?
      Opracowanie: Daria Leszczyk, Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych
   3. Jak założyć fundację rodzinną?
      Opracowanie: Przemysław Lech, Kancelaria Adwokacka SLM Adwokaci
   4. Jakie są koszty założenia i prowadzenia fundacji rodzinnej?
      Opracowanie: Bogdan Chudoba, Kancelaria Bogdan Chudoba Adwokaci
   5. Jaka jest rola fundatora i innych organów fundacji rodzinnej?
      Opracowanie: Dominik Szczygieł, Kancelaria MSDS Legal Szczotka Szczygieł
   6. Czym jest statut fundacji rodzinnej?
      Opracowanie: Rafał Dul, Sylwia Cieszkowska, Mecenat Warszawski
   7. Kim są fundator i beneficjent fundacji rodzinnej?
      Opracowanie: Wojciech Bokina, Filip Koryciński, Kancelaria Brysiewicz, Bokina i Wspólnicy
   8. Jakie podatki płaci fundacja rodzinna?
      Opracowanie: Mateusz Chinczewski, Kancelaria Finerto
   9. Czy fundacja rodzinna może inwestować?
      Opracowanie: Wojciech Chabasiewicz, Kancelaria CK LEGAL
   10. Czym jest działalność niedozwolona w ramach fundacji rodzinnej?
       Opracowanie: Krzysztof Rożko, Nikola Jadwiszczak-Niedbałka, Krzysztof Rożko i Wspólnicy Kancelaria Prawna
   11. Jakie zmiany planuje rząd w opodatkowaniu fundacji rodzinnych?
       Opracowanie: Łukasz Wojtkowiak, WNW Legal